Araştırmacılar, kategorik değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemek için genellikle Ki-Kare testini kullanır. Ancak örneklem küçük olduğunda veya bazı hücrelerin beklenen frekansları 5’in altına düştüğünde farklı yöntemlere ihtiyaç duyarlar. Bu gibi durumlarda Fisher’s Exact Testi devreye girer.
Fisher testi, iki kategorik değişken arasındaki ilişkiyi kesin olasılıklar üzerinden değerlendirir. Bu yönüyle özellikle küçük örneklemlerde güvenilir sonuçlar elde etmeyi sağlar.
Fisher’s Exact Test Nedir?
Fisher’s Exact Testi, kategorik verilerdeki iki değişken arasındaki ilişkiyi test etmek için kullanılan parametrik olmayan bir yöntemdir. Özellikle 2×2 çapraz tablolarla (contingency table) çalışırken tercih edilir.
Bu test, “değişkenler arasında ilişki yoktur” şeklinde kurulan sıfır hipotezini (H₀) değerlendirir. Eğer test sonucunda elde edilen p değeri 0.05’ten küçükse, değişkenler arasında anlamlı bir ilişki olduğu kabul edilir.
Araştırmacılar, Fisher testinde Ki-Kare testinden farklı olarak tahmine başvurmaz; her olası tablo kombinasyonunun gerçek olasılık değerini doğrudan hesaplar. Bu yaklaşım, küçük örneklemli çalışmalarda daha hassas ve güvenilir sonuçlar elde etmelerini sağlar.
SPSS’te Fisher’s Exact Testi Ne Zaman Kullanılır?
Bu test, aşağıdaki durumlarda tercih edilmelidir:
- Örneklem büyüklüğü 30’un altındaysa,
- Beklenen hücre frekanslarından biri veya birkaçı 5’in altındaysa,
- Veriler kategorik türdeyse (örneğin “evet/hayır”, “kadın/erkek” gibi),
- İki değişkenin bağımsızlığı test edilmek isteniyorsa.
Örneğin, bir klinik araştırmada yeni bir ilacın etkisini ölçmek isteyen araştırmacı, “iyileşti/iyileşmedi” ve “ilaç/placebo” kategorilerini karşılaştırmak istediğinde Fisher’s Exact Testi uygun bir tercihtir.
Fisher’s Exact Testi’nin Varsayımları
Testin doğru sonuç verebilmesi için bazı temel koşulların sağlanması gerekir:
- Veriler nominal (kategorik) olmalıdır.
- Gözlemler birbirinden bağımsız olmalıdır.
- Satır ve sütun toplamları sabit olmalıdır.
- Genellikle 2×2 tablolar için kullanılsa da, SPSS daha büyük tabloları da analiz edebilir.
Bu koşullar sağlandığında Fisher testi, küçük örneklemli araştırmalarda bile geçerli ve güvenilir istatistiksel sonuçlar verir.
SPSS’te Fisher’s Exact Testi Nasıl Yapılır?
SPSS üzerinden bu testi uygulamak oldukça kolaydır. Aşağıdaki adımları takip ederek analizi gerçekleştirebilirsiniz:
- Veri Setini Yükleyin: SPSS programını açın ve analiz edeceğiniz verileri yükleyin. Değişkenleriniz kategorik olmalıdır.
- Crosstabs Menüsüne Erişin: Üst menüden Analyze > Descriptive Statistics > Crosstabs yolunu izleyin.
- Değişkenleri Seçin: Satır ve sütun değişkenlerini ilgili alanlara yerleştirin.
- İstatistik Seçeneklerine Girin: “Statistics” butonuna tıklayın ve “Chi-Square” seçeneğini işaretleyin.
- Fisher Testini Etkinleştirin: “Exact” sekmesine girip “Fisher’s Exact Test” kutucuğunu aktif hale getirin.
- Analizi Çalıştırın: “OK” butonuna tıklayın. SPSS çıktıları otomatik olarak oluşturacaktır.
Bu adımlar SPSS 25 ve üzeri sürümler için geçerlidir. Farklı sürümlerde menü adlarında küçük değişiklikler olabilir.
SPSS Çıktısının Yorumlanması
SPSS sonuç ekranında iki önemli tablo yer alır:
- Crosstabulation Table: Gözlenen ve beklenen değerleri gösterir.
- Chi-Square Tests Tablosu: Fisher’s Exact Test için hesaplanan p değerini içerir.
Elde edilen p değeri 0.05’ten küçükse, iki değişken arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılır. Eğer p>0.05 ise, ilişki anlamlı değildir ve sıfır hipotezi reddedilmez.
Fisher’s Exact Test ile Ki-Kare Testi Arasındaki Farklar
| Özellik | Fisher’s Exact Test | Ki-Kare Testi |
|---|---|---|
| Örneklem büyüklüğü | Küçük örneklemler için uygundur | Büyük örneklemler için uygundur |
| Hesaplama yöntemi | Gerçek olasılığa dayanır | Yaklaşık değer kullanır |
| Hücre frekansları | 5’in altındaki hücrelerde kullanılabilir | 5’in altındaki hücrelerde önerilmez |
| Sonuç | Kesin p değeri sağlar | Tahmini p değeri sağlar |
Bu farklar, özellikle küçük örneklemli araştırmalarda araştırmacılar için Fisher testini tercih edilebilir kılar.
APA Formatında Sonuçların Raporlanması
Fisher’s Exact Test sonuçları APA 7 standartlarına göre şu şekilde raporlanabilir:
“Fisher’s Exact Test sonuçlarına göre, değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p = .032). Bu sonuç, iki kategorik değişkenin birbirinden bağımsız olmadığını göstermektedir.”
Araştırmacılar, sonuçları raporlarken tablo veya grafik ekleyerek verileri daha anlaşılır biçimde sunabilir.
Sonuç
SPSS’te Fisher’s Exact Testi, küçük örneklemlerle çalışırken güvenilir sonuçlar sağlayan önemli bir analiz yöntemidir. Kategorik değişkenler arasındaki ilişkiyi kesin olasılık üzerinden değerlendirerek, araştırmacılara güçlü bir istatistiksel araç sunar.
Sosyal bilimler, sağlık ve eğitim araştırmalarında yaygın olarak kullanılan bu test, özellikle Ki-Kare testinin varsayımlarının sağlanmadığı durumlarda tercih edilmelidir.