Araştırma süreçlerinde katılımcılardan bilgi toplamak için genellikle iki ana soru tipi kullanılır: açık uçlu ve kapalı uçlu sorular. Her iki soru türü de farklı veri türleri sağlar ve araştırmanın amacı doğrultusunda stratejik olarak kullanılmalıdır.
Açık Uçlu Sorular
Açık uçlu sorular, katılımcıların yanıtlarını kendi kelimeleriyle, serbest biçimde ifade etmelerine olanak tanır. Bu tür sorular, özellikle detaylı bilgi toplamak, kişisel deneyimleri anlamak ve katılımcının duygu ve düşüncelerini keşfetmek açısından oldukça değerlidir. Yanıtlar genellikle kısa bir cevaptan çok daha fazlasını içerir; katılımcı, olayın nedenlerini, nasıl geliştiğini ve ne hissettiğini ayrıntılı biçimde aktarabilir.
Açık uçlu sorulara örnekler:
- Tipik bir gününüzü bana anlatır mısınız?
- Bu web sitesini en son ne zaman ve nasıl kullandınız?
- Bu süreçte neler hissettiniz?
- Bu deneyim hakkında ne düşünüyorsunuz?
Bu sorular kullanıcı görüşmelerinde ve özellikle kullanılabilirlik testlerinde sıklıkla tercih edilir. Katılımcılar serbestçe ifade imkânı bulduğu için beklenmedik geri bildirimler elde etmek mümkündür.
Kapalı Uçlu Sorular
Kapalı uçlu sorular, katılımcının belirli cevap seçeneklerinden birini seçmesini gerektirir. Genellikle “evet” veya “hayır”, çoktan seçmeli yanıtlar ya da derecelendirme ölçekleri kullanılarak sunulur. Bu sorular, istatistiksel analiz yapılmasını kolaylaştırdığı için özellikle anket çalışmalarında sıklıkla kullanılır.
Kapalı uçlu sorulara örnekler:
- Daha önce bu siteyi kullandınız mı?
- Mesleğiniz nedir?
- Bu makaleyi bulmanız kaç dakikanızı aldı?
- Siteyi ne sıklıkla kullanıyorsunuz?
Kapalı sorular veri toplama sürecini hızlandırır ve analizleri sistematik hale getirir. Ancak, yanıtları sınırlı olduğundan derinlemesine bilgi edinmek mümkün olmayabilir.
Anketlerde Soru Türlerinin Kullanımı
Anketler çoğunlukla kapalı uçlu sorulara dayanır. Bunun nedeni, bu tür soruların hem katılımcı açısından kolay cevaplanabilir olması hem de araştırmacıların verileri daha hızlı analiz edebilmesidir. Bununla birlikte, bazı anketlerde belirli sorulara ek olarak “diğer” veya “lütfen belirtiniz” gibi açık uçlu alanlar eklenerek daha esnek yanıt imkânı sunulur.
Kullanıcı Görüşmelerinde ve Kullanılabilirlik Testlerinde Soru Türleri
Görüşmeler ve kullanılabilirlik testlerinde genellikle açık uçlu sorular tercih edilir. Bunun amacı, katılımcının deneyimlerini serbestçe paylaşmasını sağlamak ve yeni içgörüler elde etmektir. Kapalı sorular ise genellikle takip soruları olarak kullanılır; örneğin bir davranışın daha önce gerçekleşip gerçekleşmediğini ya da belirli bir zaman aralığını netleştirmek amacıyla.
Kapalı Soruların Yönlendirici Olma Riski
Kapalı soruların bazı durumlarda katılımcıyı belirli bir cevaba yönlendirme riski vardır. Örneğin, “Bu deneyimi faydalı buldunuz mu?” gibi bir soru, “faydalı” kavramını varsaydığı için yönlendirici olabilir. Bu nedenle, açık uçlu versiyonu olan “Bu deneyimi nasıl buldunuz?” sorusu daha tarafsız kabul edilir.
Yönlendirici sorular çoğunlukla “mı, mi, musunuz” kalıplarıyla başlar ve cevabı önceden varsayar. Oysa açık uçlu sorular “nasıl, ne, neden” gibi sözcüklerle başlar ve katılımcının kendi düşüncelerini ifade etmesini sağlar.
Açık ve Kapalı Soruların Karşılaştırması
| Özellik | Açık Uçlu Sorular | Kapalı Uçlu Sorular |
| Yanıt Biçimi | Serbest metin, detaylı ve kişisel | Önceden tanımlanmış seçenekler |
| Veri Türü | Nitel (kalitatif) | Nicel (kantitatif) |
| Analiz Zorluğu | Daha zor, yorum gerektirir | Kolay, sayısal analiz yapılabilir |
| Kullanım Alanı | Görüşmeler, kullanılabilirlik testleri, derin analiz | Anketler, kısa süreli testler |
| Yanıt Süresi | Uzun, düşünme gerektirir | Kısa, hızlı yanıt verilebilir |
| İçgörü Potansiyeli | Yüksek – beklenmedik bilgiler elde edilebilir | Düşük – sınırlı bilgi sağlar |
| Yönlendirme Riski | Düşük | Orta–yüksek (soru yapısına bağlı olarak değişebilir) |
| Katılımcı Motivasyonu | Hikaye anlatımını ve kişisel katkıyı teşvik eder | Cevap vermek kolaydır ancak sınırlıdır |
Sonuç
Araştırmalarda hangi soru türünün kullanılacağı, hedeflenen bilgiye ve araştırmanın bağlamına göre değişir. Açık uçlu sorular, kullanıcıların özgürce ifade etmelerine olanak tanıyarak derinlemesine bilgi sağlar. Kapalı sorular ise daha kısa, kolay analiz edilebilir yanıtlar sunar. Etkili bir veri toplama süreci için bu iki tür sorunun dengeli ve amaca uygun bir şekilde kullanılması gereklidir.